Towarzystwo Kultury Języka

Serbochorwacki czy serbsko-chorwacki ?

Kilka razy zdarzyło mi się, że redaktorzy czasopism lub innych wydawnictw nakłaniali mię do tego, żebym pisał nie serbochorwacki, ale serbsko-chorwacki, jak to obecnie czyni znaczna większość polskich językoznawców. W tym stanie rzeczy postanowiłem przedstawić swe stanowisko w tej drobnej sprawie. Zacznę od tego, że pod tym względem nie wprowadzam żadnej innowacji, ale że miałem sporo poprzedników. Na przykład swego czasu V. Frančić wydał Gramatykę opisową języka serbochorwackiego, a także F. Sławski¹ używał tego terminu. Następnie nie od rzeczy będzie wyjaśnić, jak do tego w ogóle doszło, że termin serbsko-chorwacki stał się w Polsce tak bardzo popularny. Otóż rzecz się miała następująco. Nie pamiętam już, kiedy to się stało, ale faktem jest, że w pewnym momencie W. Taszycki doszedł do wniosku, że formę serbochorwacki należy zastępować formą serbsko-chorwacki. Mało tego, na zebraniach językoznawczych, gdy ktoś użył formy serbochorwacki, W. Taszycki nieraz „poprawiał” go, mówiąc serbsko-chorwacki. Ponieważ zaś nie brakowało językoznawców, którzy się do niego odnosili jak do wyroczni, zwyczaj używania terminu serbsko-chorwacki zaczął się szerzyć. Zdumiewające przy tym było to, że ani sam Taszycki, ani żaden z jego naśladowców nigdy nie przedstawił argumentu przemawiającego za tym, jakoby forma serbochorwacki była zła, a forma serbsko-chorwacki była dobra.

Wreszcie warto zwrócić uwagę na fakt, że nazw gwar, języków czy rodzin językowych, które by miały budowę słowotwórczą podobną do tej, jaką ma termin serbochorwacki, jest w polszczyźnie sporo. Oto garść przykładów. Przejrzałem indeks języków i dialektów w jednej z książek T. Milewskiego² i znalazłem następujące nazwy przypominające nazwę serbochorwacki: bałto-słowiański, czukczo-kamczadalski, dako-rumuński, eskimo-aleucki, franko-prowansalski, ibero-baskijski, ibero-romański, indoeuropejski, indoirański, istro-rumuński, macedo-rumuński, osko-umbryjski, reto-romański, semito-chamicki, tybeto-birmański, tybeto-himalajski. Nazw takich jest więcej, por. anglosaski, ugrofiński, uraloałtajski czy afroazjatycki (termin wprowadzony przez pewnego językoznawcę amerykańskiego na oznaczenie tego, co bardziej adekwatnie oznacza nazwa semito-chamicki).

Niegdyś na posiedzeniu rady wydziału W. Taszycki zwrócił komuś uwagę na to, żeby mówił serbsko-chorwacki zamiast serbochorwacki. Zapytałem wówczas W. Taszyckiego, czemu on nie używa terminów *bałtycko-słowiański, *indyjsko-europejski czy *ugryjsko-fiński zamiast bałto-słowiański, indoeuropejski i ugrofiński, ale odpowiedzi nie otrzymałem. W tym stanie rzeczy nie widzę żadnego powodu, żeby unikać od dawna zadomowionego terminu serbochorwacki. Oznacza on to samo co serbsko-chorwacki, a przy tym jest krótszy i nawiązuje do terminów zachodnioeuropejskich typu niem. serbokroatisch.