Motto

Welcome divider

„(...) polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją” - Czesław Miłosz

Historia

Motto

Naszym mottem jest myśl wyrażona przez wybitnego językoznawcę Witolda Doroszewskiego:

Żyjemy w czasach wciąż nowych i coraz wspanialszych osiągnięć i tryumfów techniki, wobec których na ogólnym tle kultury społecznej cała humanistyka spada w opinii wielu osób do roli podrzędnej,drugoplanowej. Zdobycze techniki są zdo­byczami myśli ludzkiej, praca zaś myśli to praca jednego z najbardziej zadziwiają­cych, najsubtelniej zróżnicowanych pod względem struktury i funkcji „przyrządów", jakim jest mózg. (Pojęcie przyrządu jest pojęciem technicznym).
W mózgu człowie­ka tkwią potencjalnie pomysły wszelkich maszyn, wszelkich konstrukcji technicznych. Mózg steruje również językowym działaniem człowieka. Technicy budują mosty; o słowach możemy powiedzieć metaforycznie, że są to mosty przerzucane nad wie­kami, z których oglądać można treść upłynionych wydarzeń; nie mamy innego spo­sobu przekazywania tej treści jak za pomocą słów.

Wiele jest elementów technicznych w języku, który jest jedną z form ludzkiego działania. Działać, czynić - znaczy osiągać jakieś zamierzenia. Aby powstawały zamie­rzenia, muszą się rodzić i w kształt przyoblekać myśli, kształtami zaś myśli są słowa.

Pragmatyczne ujmowanie języka nie jest koncesją, którą robi językoznawca-teoretyk na rzecz profanum rulgus. Społeczny sens nauki o języku jest jednym z naj­istotniejszych składników treści - nawet teoretycznej treści - tej nauki, będącej nauką nie retrospektywną, historyczno-porównawczą, ale i prospektywną, społeczno--pedagogiczną.

Do kręgu zagadnień społeczno-pedagogicznych należą wszelkie kwestie wiążące się z pojęciem poprawności językowej. Tymi kwestiami ogół mówiących interesuje się najbardziej, toteż te kwestie wymagają rozsądnej ingerencji językoznawcy.

Historia

Część I

Nazwy

  • ostatnia: Towarzystwo Kultury Języka (od 1966)
  • poprzednie: Towarzystwo Poprawności Języka Polskiego (1929-1933); Towarzystwo Krzewienia Poprawności i Kultury Języka Polskiego (1933-1939)

Rok założenia: 1929

Okresy działalności: 1929-1933, 1933-1939, 1966-1988, 1989-2002

Siedziba władz głównych: Zarząd Główny - Warszawa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Języka Polskiego, 00-927 Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, gmach główny Wydziału Polonistyki

Siedziby oddziałów: Białystok, Łomża, Siedlce, Suwałki, Warszawa, Wrocław

Struktura organizacyjna: Walne Zgromadzenie, Zarząd Główny, Prezydium Zarządu Głównego, prezes, 2 zastępcy prezesa, sekretarz, skarbnik, Komisja Rewizyjna, Sąd Koleżeński; prezesi i zarządy oddziałów terenowych, przewodniczący sekcji.

Sekcje TKJ: logopedyczna - od 1972; gwaroznawcza - od 1989

Towarzystwo nie posiada własnej biblioteki ani muzeum. Zbiory archiwalne obejmują podstawową dokumentację Towarzystwa (część archiwum zaginęła w 1991 r., kiedy Zarząd Główny został pozbawiony dotychczasowej siedziby w Pałacu Staszica i do roku 1996 tylko formalnie posługiwał się starym adresem, faktycznie zaś nie miał własnej siedziby).

Prezesi ZG TKJ (wcześniej TPJP; TKPiKJP): Adam Antoni Kryński (1929-1932), Stanisław Szober (1932-38), Witold Doroszewski (1938-1939; 1966-1976), Mieczysław Szymczak (1976-1985), Stanisław Skorupka (1985-1988), Michał Jaworski (1988-1996), Józef Porayski-Pomsta (od 1996 p.o. prezesa; od 1998 prezes - )

Sekretarze ZG TKJ (wcześniej TPJP; TKPiKJP): Czesław Rokicki (1929-1932), Andrzej Sieczkowski (1932-1937), Wiktor Godziszewski (1937-1939), Alojzy Adam Zdaniukiewicz (1966-1972), Halina Satkiewicz (1972-1988), Marian Jurkowski (1988-1995), Józef Porayski-Pomsta (1995-1998), Katarzyna Mosiołek-Kłosińska (1998-2001), Wanda Decyk-Zięba (2001- ) Liczba członków: 1966 r. - 1100 zwyczajnych, 3 wspierających; 2002 r. - 750 zwyczajnych, w tym 7 honorowych.

W latach 1966-1989 działalność Towarzystwa była finansowana przez PAN. Od 1989 Towarzystwo utrzymuje się wyłącznie ze składek członkowskich; konferencje naukowe i publikacje dofinansowuje KBN oraz Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Rektor Uniwersytetu Warszawskiego użycza Towarzystwu nieodpłatnie siedziby.

Część II - Charakterystyka działalności

Prekursorem Towarzystwa Kultury Języka był zespół redakcyjny "Poradnika Językowego", założonego w 1901 r. przez Romana Zawilińskiego w Krakowie. Wśród grona jego czytelników i współpracowników zrodziła się myśl założenia Koła Przyjaciół tego czasopisma. W 1929 r. zmodyfikowano pierwotne plany i postanowiono powołać do życia Towarzystwo Poprawności Języka Polskiego. Zmiana nazwy w 1933 r. na Towarzystwo Krzewienia Poprawności i Kultury Języka nie wiązała się ze zmianą celów i zadań Towarzystwa. Skupiało ono nadal uwagę na działalności komisji specjalistycznych, organizowaniu zebrań odczytowo-dyskusyjnych i wydawaniu "Poradnika Językowego" redagowanego przez Witolda Doroszewskiego. Towarzystwo zajmowało się również krzewieniem poprawności i kultury języka polskiego przez organizowanie poradnictwa językowego dla instytucji wydawniczych, oświatowych oraz dla szerokich kręgów społeczeństwa.

Komisja Języka Urzędowego (od 1930 r.), utrzymując ścisłą współpracę z Komisją Kodyfikacyjną Rzeczypospolitej Ministerstwa Sprawiedliwości i Komitetem Techniki Ustawodawczej Senatu opiniowała pod względem językowym projekty ustaw, zarządzeń, regulaminów. Ponadto opracowała spis usterek języka używanego w urzędach i biurach.

Komisja Języka Prasowego (od 1931 r.) rejestrowała neologizmy językowe występujące w literaturze pięknej, podjęła się też zebrania materiału do uzupełniającego tomu Słownika języka polskiego J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego.

Komisja Propagandowa organizowała zebrania dyskusyjne wśród nauczycieli szkół powszechnych i średnich w Warszawie oraz zajmowała się wyjaśnianiem wątpliwości językowych wynikających w pracy pedagogicznej. Prelegentami byli m.in. Adam Antoni Kryński, Stanisław Szober, Witold Doroszewski, Karol Irzykowski.

Towarzystwo posiadało poradnię językową, która udzielała rocznie ponad 100 porad językowych osobom prywatnym i instytucjom, zajmowała się też tłumaczeniem tekstów angielskich, francuskich, włoskich, łacińskich, rosyjskich, ukraińskich, białoruskich, czeskich, słowackich i serbochorwackich.

Po przerwie spowodowanej wybuchem II wojny światowej Towarzystwo - z inicjatywy Witolda Doroszewskiego, profesora Uniwersytetu Warszawskiego i redaktora naczelnego Poradnika Językowego - wznowiło działalność w 1966 r. pod nową nazwą: Towarzystwo Kultury Języka (zarejestrowane najpierw w Olsztynie, a następnie od 1971 r. - w Warszawie). Tak jak w okresie międzywojennym TKJ prowadziło działalność w zakresie poradnictwa językowego oraz organizowania sympozjów naukowych i zebrań odczytowo-dyskusyjnych. W latach 1971-1985 organizowane były kursy z zakresu językoznawstwa oraz sesje naukowe (m.in. sesja poświęcona pamięci Jana Baudouina de Courtenay - wybitnego polskiego językoznawcy). W tym też czasie TKJ zaczął wydawać serię Z Prac Towarzystwa Kultury Języka, w której ramach ukazały się następujące opracowania:

  • W. Doroszewski, O funkcji poznawczo-społecznej języka, Warszawa 1973.
  • A. A. Zdaniukiewicz, Z zagadnień kultury języka. Teoria, praktyka szkoła, Warszawa 1973.
  • H. Rybicka, Losy wyrazów obcych w języku polskim, Warszawa 1976.

W latach 1966-1985 Towarzystwo Kultury Języka współpracowało z Instytutem Filologii Polskiej, a następnie (od 1976 r. Instytutem Języka Polskiego) Uniwersytetu Warszawskiego, Zakładem Językoznawstwa Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, władzami oświatowymi, ośrodkami metodycznymi, wydawnictwami, niektórymi redakcjami czasopism i Polskim Radiem. W ramach tej współpracy udzielano porad językowych, organizowano odczyty o kulturze języka, publikowano prace językoznawcze przydatne w pracy nauczycieli, recenzowano audycje radiowe i spektakle telewizyjne, omawiano artykuły, felietony i innego typu wypowiedzi publiczne na temat poprawności językowej.

Sytuacja TKJ uległa zdecydowanie pogorszeniu po 1989 r., kiedy zaprzestano dotowania działalności towarzystw naukowych. Przetrwało dzięki determinacji jego członków, którzy postanowili kontynuować piękną tradycję działalności towarzystw naukowych założonych na początku XX w. i którzy są przekonani o społecznej potrzebie tej działalności.

Obecnie Towarzystwo Kultury Języka aktywnie działa w sześciu ośrodkach: w Białymstoku, Łomży, Siedlcach, Suwałkach, Warszawie i Wrocławiu. Poza tym działają dwie sekcje: Logopedyczna (powstała z inicjatywy prof. Haliny Mierzejewskiej) i Gwaroznawcza (kierowana przez prof. Barbarę Falińską). TKJ w ramach działalności swoich oddziałów i sekcji prowadzi działalność popularyzatorską i uczestniczy za pośrednictwem swoich członków w pracach eksperckich, np. w MEN (później MENiS), Polskim Radiu i Telewizji Polskiej (m.in. prof. prof. Stanisław Dubisz, Andrzej Markowski, Jan Miodek, Jerzy Podracki), współpracuje z Radą Języka Polskiego, Komitetem Językoznawstwa PAN, Towarzystwem Naukowym Warszawskim, Polskim Kolegium Logopedycznym, Związkiem Logopedów Polskich, Mazowieckim Towarzystwem Naukowym, Towarzystwem Naukowym im. Wagów w Łomży, Stowarzyszeniem Nauczycieli Polonistów, Instytutem Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego i innymi. Towarzystwo organizuje konferencje i sympozja naukowe, np. w latach 1999-2001 było współorganizotorem 10 konferencji naukowych, m.in. 2 konferencji poświęconych zaburzeniom mowy (wspólnie z Pomagisterskim Studium Logopedycznym Uniwersytetu Warszawskiego, por. publikacje: Teoretyczne podstawy metod usprawniania mowy. Afazja. Zaburzenia rozwoju mowy. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne i Sekcję Logopedyczną TKJ, pod red. Haliny Mierzejewskiej i Marii Przybysz-Piwko, Warszawa 2000; Diagnozowanie logopedyczne. Afazja. Zaburzenia rozwoju mowy. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne Wydziału Polonistyki UW, WSH w Pułtusku i Sekcję Logopedyczną TKJ, pod red. Haliny Mierzejewskiej i Marii Przybysz-Piwko, w przygotowaniu), konferencji poświęconej 100 rocznicy powstania Poradnika Językowego (wspólnie z Wydziałem Polonistyki i Wydziałem Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego - Warszawa 2001, por. Język narzędziem myślenia i działania, pod red. W. Gruszczyńskiego, Warszawa 2002, Dom Wydawniczy Elipsa), IV Forum Kultury Słowa (obok Rady Języka Polskiego - Poznań 2001). W tym samym czasie prowadziło ponadto m.in.: badania nad językiem mieszkańców wsi drobnoszlacheckich (Oddział w Łomży - prof. Henryka Sędziak, por. Badanie dziedzictwa kulturowego, pod red. Henryki Sędziak, Łomża 2000), językowe obozy wakacyjne dla młodzieży (Sekcja Gwaroznawcza - prof. Barbara Falińska), comiesięczne spotkania naukowe poświęcone kulturze języka polskiego i poprawności językowej (oddziały w Warszawie i Wrocławiu).

W 2001 r. została wznowiona seria wydawnicza TKJ Z Prac Towarzystwa Kultury Języka. Wydano dotychczas:

  • J. Latusek, H. Prejs, 100 lat "Poradnika Językowego": zawartość czasopisma w latach 1971-2000, pod red. W. Decyk-Zięby i J. Porayskiego-Pomsty, Warszawa 2001, Dom Wydawniczy "Elipsa".
  • Język narzędziem myślenia i działania, pod red. W. Gruszczyńskiego, Warszawa 2002, Dom Wydawniczy Elipsa.
  • Słowo - Myśl - Działanie. Towarzystwo Kultury Języka i jego prezesi, red. W. Decyk-Zięba, J. Porayski-Pomsta, Warszawa 2004.

Założono w 2002 r. stronę internetową TKJ: www.tkj.uw.edu.pl , na której poza informacjami o samym Towarzystwie podawane są informacje o najświeższych publikacjach z zakresu kultury języka i poprawności językowej.

Odział Towarzystwa we Wrocławiu prowadzi Telefoniczną Poradnię Językową.

Część III

Wykaz wydawnictw ciągłych:

  • Poradnik Językowy. Warszawa 1932 - (ukazuje się od 1901 r. Kraków)
  • Z Prac Towarzystwa Kultury Języka. Warszawa 1973-1976; wznowienie serii: Warszawa 2001.

Źródła:

  • Statut Towarzystwa Poprawności Językowej. Warszawa (ok. 1930 r.)
  • Statut Towarzystwa Krzewienia Poprawności i Kultury Języka. Warszawa 1935.
  • Statut Towarzystwa Kultury Języka. Olsztyn 1969.
  • Statut Towarzystwa Kultury Języka. Warszawa 1972.
  • Statut Towarzystwa Kultury Języka. Warszawa 1999.

Literatura:

  • W. Doroszewski, Cele Towarzystwa Kultury Języka. Odczyt wygłoszony dnia 25 XI 1966 r., "Poradnik Językowy" 1967, z. 2., s. 57-66.
  • E. Homa, Oddział Towarzystwa Kultury Języka w Słupsku, "Poradnik Językowy" 1971, z. 8., s. 534-535.
  • E. Homa, Działalność Towarzystwa Kultury Języka w Słupsku w latach 1973-1974, "Poradnik Językowy" 1975, z. 2., s.97-98.
  • A. A. Kryński, Cz. Rokicki, Powstanie i pierwsze lata działalności Towarzystwa Poprawności Języka Polskiego, "Poradnik Językowy" 1932, z. 1., s.22-24.
  • K. Mosiołek-Kłosińska, Sprawozdanie z Walnego Zgromadzenia Towarzystwa Kultury Języka, "Poradnik Językowy" 1999, z.2-3, s.39-40.
  • K. Mosiołek-Kłosińska, Sprawozdanie z Walnego Zgromadzenia Delegatów Towarzystwa Kultury Języka, "Poradnik Językowy" 2002, z. 2.,, s.53-56.
  • "Poradnik Językowy" 1937/38, z. 7/9, s. 124-126.
  • "Poradnik Językowy" 2001: 100 lat 1901-2000 zeszyt okolicznościowy.
  • J. Porayski-Pomsta, Sprawozdanie z działalności Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Języka w latach 1998-2001 (wersja skrócona), Poradnik Językowy" 2002, z. 2.,, s.57-59.
  • H. Satkiewicz, Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kultury Języka od dnia 26 II 1971 do 17 III 1973, tzn. od Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia do II Walnego Zgromadzenia, "Poradnik Językowy" 1973, z. 7., s. 435-437.
  • H. Satkiewicz, Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kultury Języka w roku 1974, "Poradnik Językowy" 1975, z.5., s.274-276.
  • H. Satkiewicz, Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kultury Języka w okresie od 17 III 1973 do 23 X 1976 (od Walnego Zgromadzenia Delegatów), "Poradnik Językowy" 1977, z. 3., s.127-130.
  • Uchwały Walnego Zgromadzenia Towarzystwa Kultury Języka, "Poradnik Językowy" 2002, z. 2., s.59-61.
  • A. Zdaniukiewicz, Protokół Nadzwyczajnego Zgromadzenia Towarzystwa Kultury Języka (Warszawa, 26 lutego 1971 roku), "Poradnik Językowy" 1971, z.5., s. 353-355.
Józef Porayski-Pomsta

O języku...


Objaśnienia wyrazów i zwrotów

Menedżer

MENEDŻER PRZYSWOJONY, ALE CZY ZNANY? Rzeczownik o postaci menedżer, menadżer lub manager występuje w słownikach w dwu znaczeniach: 'impresario' i 'osoba zarządzająca', przy czym w drugim znaczeniu, które obecnie jest notowane jako podstawowe, pojawia się w polskich źródłach kodyfikacyjnych pod koniec drugiej połowy XX w.

więcej...

Minister i magister

MINISTER I MAGISTER. 'Tytuł częstokroć w starych autorach używany, znaczy doktora filozofii' podaje SL - obejmujący słownictwo końca XVIII i początku XIX w. - pod hasłem magister. Oprócz tego znaczenia znaleźć tu moż-na również inne: 'przełożony' (np. pocztmagister) oraz wynikające z przykładów 'dowódca wojskowy' (magister artylleryi), 'mistrz kapeli muzycznej' (kapelmajster).

więcej...

O lepszą jakość

O LEPSZĄ JAKOŚĆ PORADNICTWA JĘZYKOWEGO. Ponad dwadzieścia lat temu Magdalena Foland-Kugler rozpoczynała swój artykuł zdaniem: "Zainteresowanie sprawami poprawności języka wciąż wzrasta".

więcej...

Pani prezydent

PANI PREZYDENT CZY PREZYDENTKA? Żeńskie rzeczowniki osobowe, tożsame z odpowiednimi nazwami męskimi, bo przejęte właśnie z r.m., takie jak minister, premier szerzą się zwłaszcza od drugiej połowy XX w.

więcej...

Pomysł projektu

POMYSŁ PROJEKTU. Dobrze znany wszystkim użytkownikom polszczyzny wyraz projekt tradycyjnie pojawiał się w trzech znaczeniach: 'zamierzony plan działania, postępowania'; 'plan, szkic czegoś, np. budowli, konstrukcji, przedsięwzięcia, ustawy'; 'wstępna wersja jakiegoś dokumentu'.

więcej...

Handout

HANDOUT. Od jakiegoś czasu na polonistycznych konferencjach językoznawczych często używa się - w mowie i piśmie słowa handout.

więcej...