Motto

Welcome divider

„(...) polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją” - Czesław Miłosz

Kilka wątpliwości (i sugestii)

Chyba wszyscy pamiętają jeszcze, ile było kłopotów z pisaniem partykuły przeczącej nie z imiesłowami przymiotnikowymi: nie dokończony czy niedokończony, nie palący czy niepalący, nie znany czy nieznany. Słowniki i poradniki podawały zasady, którymi należało się kierować przy pisaniu tych wyrażeń, aby nie popełnić błędu. Podawały też przykłady zazwyczaj specjalnie dobrane, dzięki czemu były one dość przekonywające: nie dokończony (jeszcze), ale Niedokończona symfonia, nie palący (w tej chwili), ale niepalący (w ogóle), nie znany (komuś), ale nieznany (w ogóle) itd. W praktyce jednak było sporo sytuacji, kiedy nie było wiadomo, jaką wersję należało przyjąć (np. zatrudnienie na czas nie określony czy nieokreślony), dobrze się więc stało, że uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z 9 XII 1997 r. wprowadzono zasadę łącznej pisowni przeczącej partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi, czyli w tym szczególe ujednolicono pisownię.

Podobnego typu, acz znacznie mniejszego kalibru rozterki występują, kiedy ten sam wyraz zależnie od znaczenia może być pisany dużą lub małą literą. Mam tu na myśli przymiotniki utworzone od nazwisk oraz określenia mieszkańców utworzone od nazw miejscowości. A więc Mickiewiczowski czy mickiewiczowski, Norwidowski czy norwidowski? Tu podobnie jak poprzednio mamy w słownikach przekonywające wyjaśnienia: Mickiewiczowski, Norwidowski (czyj?), ale mickiewiczowski, norwidowski (jaki?). W tekstach często spotykamy wyrażenia, gdzie owo rozróżnienie znaczenia nie jest takie oczywiste, może się też zdarzyć, że w grę wchodzą obydwa znaczenia (jednocześnie jaki i czyj). Czyż zatem nie lepiej byłoby zdecydować się na pisanie odnazwiskowych (i odimiennych) przymiotników dużą literą? Może z wyjątkiem homeryckiego śmiechu.

Nie mniejsze wątpliwości dotyczą zasady pisania dużą lub małą literą rzeczowników typu Krakowiak (mieszkaniec regionu) i krakowiak (mieszkaniec Krakowa; taniec tu pomijamy), Poznaniak - również Poznanianin i Poznańczyk (mieszkaniec regionu) i poznaniak - poznanianin, poznańczyk (mieszkaniec Poznania). Tego typu równoległych par na terenie Polski mamy niewiele. Oprócz wymienionych jest jeszcze Lublinianin i lublinianin, Sądeczanin i sądeczanin, Sandomierzanin i sandomierzanin, ale już tylko augustowianin, białostoczanin, częstochowianin, gdańszczanin i opolanin, choć przykładowo można by zgodzić się na Opolanina, bo nazwa Opolszczyzna jako określenie regionu, podobnie jak Krakowskie i Poznańskie, jest związana z nazwą stolicy województwa. Wniosek o pisanie dużą literą nazw mieszkańców Krakowa, Lublina, Poznania i Opola można by też uzasadnić zdaniem, że przecież mieszkańcy tych miast są zarazem mieszkańcami regionów. Ale to wymagałoby pisania dużą literą nazw mieszkańców miast niebędących stolicami regionów.

Podobne równoległe pary z Europy starożytnej to Ateńczyk i ateńczyk, Rzymianin i rzymianin oraz Spartanin i spartanin; Babilończyk (mieszkaniec Babilonii) nie ma w słowniku małoliterowego odpowiednika. Poza Europą występują: Kuwejtczyk (obywatel państwa Kuwejt) i kuwejtczyk (mieszkaniec miasta Kuwejt), Meksykanin (obywatel państwa Meksyk) i meksykanin (mieszkaniec miasta Meksyk), Panamczyk (obywatel państwa Panama) i panamczyk (mieszkaniec miasta Panama). Tu odróżnianie Kuwejtczyka od kuwejtczyka jest praktycznie niemożliwe i pozostawienie w słownikach tylko Kuwejtczyka, Meksykanina i Panamczyka byłoby jak najbardziej zasadne.

I jeszcze jedna wątpliwość dotycząca pisania dużą literą. Chodzi mi mianowicie o rzeczownik Internet. Zaglądałem do kilku słowników - wszędzie dużą literą. To można łatwo zapamiętać, ale warto by znaleźć jakieś uzasadnienie. W pierwszej chwili trudno cokolwiek wymyślić, chyba że zaliczymy Internet do kategorii systemów komputerowych, których nazwy piszemy dużą literą (Algol, Pascal, Windows, Word). Praktycznie Internet jest środkiem technicznym, podobnie jak telefon czy historyczny już dla obecnych pokoleń telegraf.

Notabene wymienione przykłady zaczerpnąłem z Nowego słownika ortograficznego PWN prof. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2002). W pierwszym odruchu napisałem nota bene, ale po sprawdzeniu wprowadziłem pisownię łączną, bo tak nakazują polskie słowniki ortograficzne i słowniki wyrazów obcych. Jedynie W. Kopaliński w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem (Warszawa 1999) podaje dwie wersje, rozłączną na pierwszym miejscu, jak chce pokolenie, które w szkole uczyło się łaciny. Uzasadnienie pisowni łącznej jest tu nieco dziwne. Ktoś próbował motywować to zdaniem, że przecież skrót nb. piszemy razem. Zgoda, ale skrótów pisanych razem jest mnóstwo (itd., itp., np., pt.), a nikt nie pisze razem ich rozwiniętych wersji.

Stanisław Drewniak
(Poradnik Językowy, 2007, z.7)
(Wrocław)

O języku...


Objaśnienia wyrazów i zwrotów

Menedżer

MENEDŻER PRZYSWOJONY, ALE CZY ZNANY? Rzeczownik o postaci menedżer, menadżer lub manager występuje w słownikach w dwu znaczeniach: 'impresario' i 'osoba zarządzająca', przy czym w drugim znaczeniu, które obecnie jest notowane jako podstawowe, pojawia się w polskich źródłach kodyfikacyjnych pod koniec drugiej połowy XX w.

więcej...

Minister i magister

MINISTER I MAGISTER. 'Tytuł częstokroć w starych autorach używany, znaczy doktora filozofii' podaje SL - obejmujący słownictwo końca XVIII i początku XIX w. - pod hasłem magister. Oprócz tego znaczenia znaleźć tu moż-na również inne: 'przełożony' (np. pocztmagister) oraz wynikające z przykładów 'dowódca wojskowy' (magister artylleryi), 'mistrz kapeli muzycznej' (kapelmajster).

więcej...

O lepszą jakość

O LEPSZĄ JAKOŚĆ PORADNICTWA JĘZYKOWEGO. Ponad dwadzieścia lat temu Magdalena Foland-Kugler rozpoczynała swój artykuł zdaniem: "Zainteresowanie sprawami poprawności języka wciąż wzrasta".

więcej...

Pani prezydent

PANI PREZYDENT CZY PREZYDENTKA? Żeńskie rzeczowniki osobowe, tożsame z odpowiednimi nazwami męskimi, bo przejęte właśnie z r.m., takie jak minister, premier szerzą się zwłaszcza od drugiej połowy XX w.

więcej...

Pomysł projektu

POMYSŁ PROJEKTU. Dobrze znany wszystkim użytkownikom polszczyzny wyraz projekt tradycyjnie pojawiał się w trzech znaczeniach: 'zamierzony plan działania, postępowania'; 'plan, szkic czegoś, np. budowli, konstrukcji, przedsięwzięcia, ustawy'; 'wstępna wersja jakiegoś dokumentu'.

więcej...

Handout

HANDOUT. Od jakiegoś czasu na polonistycznych konferencjach językoznawczych często używa się - w mowie i piśmie słowa handout.

więcej...